U cistim vodama Pravoslavlja

Sveti Nikolaj Ohridski i Zicki (1880-1956). najveci srpski Prosvetitelj posle Svetoga Save i, bez sumnje, najdarovitiji besednik Crkve Hristove u XX veku, zbog cega su ga prozvali Novi Zlatousti. Rodjen je 23.decembra (po crkvenom kalendaru)1880. godine u malenom selu Lelicu, nedaleko od Valjeva. Po ocu je vodio poreklo iz Istocne
 

Bosne, i jos dalje iz Crne Gore. Obrazovni put i duhovni razvoj malog Nikole predtsavlja pravo cudo. On se uzdizao uspravnom putanjom i dostigao je neslucene visine, od obicnog seljaceta, Nikolaj je izrastao u najobrazovanijeg Srbina svoga vremena. Posle 6. razreda gimnazije, u Valjevu Nikola je hteo da se upise na Vojnu Akademiju, ali ga je lekarska komisija odbila, jer je bio sitan telom i uzak u grudima. Tek posle toga upisuje se u beogradsku Bogosloviju koju zavrsava 1902. godine. U daljem formiranju svoje licnosti Nikola je prosao kroz dve vrlo razlicite faze. Zahvacen duhom vremena, otisao je na Zapad da se skoluje; na starokatolickom fakultetu u Bernu, pa u Oksfordu i Zenevu. Vratio se u Beograd 1909. godine s dva doktorata, jednim iz teologije - s tezom vera u Vaskrsenje Hristovo kao osnova dogma Apostolske Crkve, i drugim iz filosofije - s tezom Filosofija Xorxa Berklija, kao i licencijatom iz istorije Pobuna mornara u Boki. Zeljan sto veceg znanja i nezadovoljan zapadnim uskim racionalizmom i individualizmom, on se uskoro upoznaje i sa drevnom indijskom mudroscu. Ali sve znanje koje je do tada postigao nije ni izdaleka glavni izraz i karakteristika njegove bogoslovske i filosofske ucenosti i velike urodjene mudrosti. U to vreme, jasno je bila prepoznatljiva glavna svetovna Nikolina orijenticija.
Drugi period Nikolajevog duhovnog uoblicavanja pocinje od njegovog monasenja u manastiru Rakovici o Nikolju 1909. godine sa imenom Nikolaj. Dalje se nastavlja njegovim odlaskom u Rusiju gde je poceo da se kupa u "cistim vodama Pravoslavlja". Od aprila 1915. do aprila 1919. godine boravio u Americi i Engleskoj, uspesno radeci za Srbiju. Godine 1919, dok je jos boravio u Engleskoj, izabran je za zickog episkopa, ali vec krajem 1920. premesten je u Ohridsko-bitoljsku eparhiju. U Ohridu je Nikolaj nastavio sa svojim duhovnim preobrazajem, dosavsi u neposredni dodir sa Svetim Ocima, cija je dela i bogoslovlje poceo temeljno da proucava, pri tom cesto odlazeci na Svetu Goru. U Ohridu je Nikolaj izgradjivao svoj trajni lik, pravoslavni i svetiteljski, koji je usavrsavao do kraja zivota. Kao takav stvorio je dela neprolazne vrednosti. Godine 1934. vracen je u Zicku eparhiju. Na Petrovdan 1941. godine Nikolaja su uhapsili Nemci, i bio je zatocen najpre u manastiru LJubostinji, a onda u manastiru Vojlovici kod Panceva. Odatle su ga Nemci 14.septembra1944. s patrijarhom Gavrilom sproveli u koncentracioni logor Dahau. U maju 1945. oslobodili su ga saveznici. Tokom 1946. godine otisao je preko Engleske u Ameriku. Upokojio se u ruskom pravoslavnom manastiru Svetog Tihona 5/18. marta 1956. godine. Sahranjen je u manastiru Libertvilu, a u maju 1991. Mosti su mu prenesene u njegov rodni Lelic.

Nikolaj je bio aktivan u svim oblastima crkvenog i srpskog nacionalnog i kulturnog zivota. Poznat je narocito kao bogoslovski pisac, besednik, pesnik, pastir, duhovnik, dobrotvor, zaduzbinar, misionar u svome narodu i na opstecrkvenom planu, vizionar prorok i ispovednik vere pravoslavne. Najpoznatija dela idu ovim hronoloskim redom: O Vaskrsenju Hristovom, O Boki Kotorskoj, Religija Njegoseva, Besede pod Gorom, Iznad greha i smrti, Reci o Svecoveku, Molitve na jezeru, Nove besede po Gorom, Misli o dobru i zlu, Omilije (u dva toma), Ohridski prolog, Rat i Biblija, Vera obrazovanih ljudi, Simvoli i signali, Carev zavet, Duhovna lira, Emanuil, Nomologija, Zemlja Nedodjija, Zetve Gospodnje, Kasijana - Nauka o ljubavi, Pesme - molitveni Divan - Nauka o cudesima, Jedini Covekoljubac, Prvi Boziji zakon i Rajska piramida, zatim Iznad Istoka i Zapada, Kroz tamnicki prozor, Ljubostinski stoslov i druga. Posle Nikolajevog zemljotresnog pokajanja i potpunog ukljucenja u tok pravoslavnog svetosavskog predanja, on svoje bogoslovlje temelji na Bozanskom Otkrivenju i otuda je ono hristocentricno i svetoduhovno. Hristos stoji u srzi njegovog tumacenja sveta i zivota i odnosa izmedju Boga i ljudi. Samo kroz prihvatanje Hrista i Njegovog Jevandjelja moze se stupiti u opstenje s Bogom, jer se samo kroz Hrista Bog potpuno otkrio i uspostavio zajednicu s ljudima. Filosofi i osnivaci svetskih religija nisu poznavali Boga "zato sto su bili sa zemlje i od zemlje", pa su, prema tome, govorili kao "sinovi zemlje a ne sinovi neba". "O nebu su govorili - ukoliko su govorili - gledajuci u zemlju i sluteci po zemlji.... Samo Onaj Koji sidje s neba, Sin Coveciji, Koji je na nebu, mogao je posvedociti svetu sta je na nebu, kakav je Bog, kakve su duhovne stvarnosti u onome svetu... On ne svedoci po logici zemaljskoj, niti po zakljuccima covekovog razuma, niti po mudrovanju i filosofiranju zemnog coveka, nego po onome sto vide i cuju... I Svoje 

svedocanstvo naziva On Radosnom vescu... To Njegovo Otkrivenje jedino je u stanju, da coveka crva obrati u coveka Boga i Sina Bozijega. " Zato, "ne pitaj hriscanina. veruje li u Boga, nego veruje li u Jevandjelje, u radosnu vest Hristovu. Jer ako kaze da veruje u Boga onako po svome razumu a ne po Jevandjelju, nazadnjak je i paganin, posto je dosao do vere kao ljudi od pre 2000 godina". Kao i Sveti Ociranijih vremena koji su odlicno poznavali pagansku filozofiju i paganske verske misterije, Nikolaj ne dopusta ni najmanji kompromis "ni s kim i ni s cim sto je od zemlje i sa zemlje, sto je od coveka i po coveku, a sto je nastalo van Hrista i Njegovog Jevandjelja." - "Pravoslavna Crkva je jedina u svetu koja je odrzala veru u Jevandjelje, kao jedinu apsolutnu istinu koja ne potrebuje potpore ni podrske ni od kakve filosofije niti svetske nauke." "Zato Nikolaj dalje kaze: "Mi pod jednom Crkvom razumemo Pravoslavnu Crkvu i jasno je razlikujemo od jeretickih crkava". A oni pravoslavni bogoslovi koji Pravoslavnu Crkvu sravnjuju jeretickim verskim zajednicama, samim tim, upozorava Nikolaj, odvajaju sebe od Crkve. A kolika je vrednost indijske misli i religije Nikolaj ovako ocenjuje: "Sva covecija mudrost Indije kroz hiljade godina... - sve to moze da stane u jednoj orahovoj ljusci, iz koje nema za coveka nikakvog konacnog izraza..."(Teodul). - Radi potpunijeg sagledavanja licnosti Nikolaja Zickog moraju se pored njegovog pisanja i pevanja imati na umu i druge njegove aktivnosti, narocito njegov uciteljski rad u srpskom narodu. Otac Justin Popovic predvideo je da dolazi vreme kada ce Vladika Nikolaj biti slavljen kao Sveti Sava. A on sam vec ga je slavio kao Svetitelja, i molitveno mu se obracao. Sabrana dela Vladike Nikolaja Velimirovica prvi je poceo da izdaje episkop zapadnoevropski Lavrentije u Himelstiru 1976. godine (izaslo je 12 tomova), a zatim "Glas Crkve" iz Valjeva od 1996. godine (do sada je izaslo 20 tomova). Episkop rasko-prizrenski Artemije koninuirano objavljujeod 1993. godine u svakom broju casopisa "Sveti knez Lazar" Nikolajeve tekstove koji ranije nigde nisu objavljeni.

Preuzeto iz Pravoslavlja od 01.06.2003., broj 869